Ogłoszenie upadłości w stosunku do dłużnika skutkuje koniecznością podjęcia działań przez syndyka, które będą zmierzały do zaspokojenia wierzycieli na późniejszym etapie postępowania upadłościowego. Czynności podjęte przez syndyka mają na celu wstępną ocenę sytuacji majątkowej dłużnika, która stanowi podstawę do dalszych decyzji co do podziału tegoż majątku. Sam podział i związana z nim kolejność zaspokojenia wierzycieli są zależne od tego, do której kategorii zalicza się wymagającą spłaty wierzytelność. Kolejność zaspokajania wierzytelności omawiamy szczegółowo w niniejszym wpisie.
Zasada pierwszeństwa kategorii zaspokojenia i zasada proporcjonalności
W postępowaniu upadłościowym wierzyciele są zaspokajani wedle ściśle określonej kolejności, która jest determinowana:
- kategorią, do jakiej przynależy dana wierzytelność;
- oraz tym czy nastąpiło całkowite zaspokojenie jednej kategorii wierzytelności, by można było przejść do zaspokojenia wierzycieli z kategorii następnej, zgodnie z zasadą pierwszeństwa kategorii zaspokojenia.
Zaspokojenie wierzytelności w obrębie jednej kategorii odbywa się natomiast zgodnie z zasadą proporcjonalności.
Pierwsza kategoria zaspokojenia wierzytelności
I tak w pierwszej kolejności zaspokojeniu z funduszu masy upadłości podlegają:
- przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego – wierzytelności są umieszczane na liście wierzytelności z urzędu;
- należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego;
- należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości;
- należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne;
- należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zezwolenia rady wierzycieli albo zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za zezwoleniem rady wierzycieli albo zgodą nadzorcy sądowego, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości;
- należności z tytułu kredytu, pożyczki, obligacji, gwarancji lub akredytyw lub innego finansowania przewidzianego układem przyjętym w postępowaniu restrukturyzacyjnym i udzielonego w związku z wykonaniem takiego układu, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego nie później niż trzy miesiące po prawomocnym uchyleniu układu.
W pierwszej kolejności zaspokojeniu podlegają zatem wierzytelności wszystkich tych podmiotów, którzy na skutek trudnej sytuacji majątkowej dłużnika pozostałyby bez środków pozwalających na samodzielne utrzymanie się, a wykonywały pracę na rzecz upadłego oraz podmiotów z postępowania restrukturyzacyjnego, co zwiększa wiarygodność restrukturyzowanego podmiotu i zwiększa jego szanse na pomyślne przejście tego procesu oraz kontynuację działalności.
Kolejna kategoria zaspokojenia wierzytelności
W dalszej kolejności zaspokojeniu z funduszu masy upadłości podlegają wszelkie inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.
Katalog wierzytelności zaliczanych do tej kategorii jest katalogiem otwartym i mieszczą się w nim przede wszystkim te należności, których nie da się zakwalifikować do żadnej innej kategorii wskazanej w ustawie.
Kategoria trzecia
Następnie zostaną zaspokojone należności z tzw. kategorii trzeciej, do której zaliczamy odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów. Odmowa uznania przez syndyka wierzytelności głównej skutkuje automatycznie odmową uznania odsetek przysługujących od tej należności.
Pozostałe wierzytelności
Na końcu zaspokojeniu podlegają należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.
W przypadku domów maklerskich, utworzonych na mocy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, ustawa przewiduje dodatkowe trzy kategorie, które decydują o kolejności zaspokojenia należności wierzycieli.
Do pierwszej z nich, a piątej w kolejności, zaliczamy należności z tytułu zobowiązań zaciągniętych w celu ich zakwalifikowania jako instrumenty dodatkowe w Tier I do funduszy własnych domu maklerskiego, o których mowa w art. 51 rozporządzenia nr 575/2013, wobec których Komisja Nadzoru Finansowego nie udzieliła zgody, o której mowa w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji. Do drugiej, a szóstej w kolejności, zaliczamy należności z tytułu zobowiązań zakwalifikowanych jako instrumenty w Tier II do funduszy własnych domu maklerskiego, o których mowa w art. 62 rozporządzenia nr 575/2013, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji. Do trzeciej, a siódmej w kolejności, zaliczamy należności z tytułu zobowiązań zakwalifikowanych jako instrumenty dodatkowe w Tier I do funduszy własnych domu maklerskiego, o których mowa w art. 51 rozporządzenia nr 575/2013, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji.
Koszty postępowania upadłościowego
Warto zaznaczyć, że niezależnie od ustawowego podziału na kategorie, zawsze zaspokojeniu w pierwszej kolejności będą podlegać koszty samego postępowania upadłościowego, do których zaliczamy wydatki związane z działalnością syndyka masy upadłości, w tym przykładowo takie jak:
- wydatki bezpośrednio związane z ustaleniem, zabezpieczeniem, zarządem i likwidacją masy upadłości oraz ustaleniem wierzytelności;
- wynagrodzenie syndyka oraz jego zastępcy, wynagrodzenie osób zatrudnionych przez syndyka oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzenia tych osób;
- wynagrodzenie i wydatki członków rady wierzycieli;
- wydatki związane ze zgromadzeniem wierzycieli;
- koszty archiwizacji dokumentów, korespondencji, ogłoszeń, eksploatacji koniecznych pomieszczeń, podatki i inne daniny związane z likwidacją masy upadłości.
Jeśli po zaspokojeniu tych kosztów pozostaną jakiekolwiek środki w majątku dłużnika to zaspokajane są wszystkie te zobowiązania, które zostały zaciągnięte już po ogłoszeniu upadłości, a w szczególności wynagrodzenie z tytułu świadczenia pracy po ogłoszeniu upadłości czy wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską oraz niektórymi prawami i skutkami ujawnienia praw, a także przewłaszczenie na zabezpieczenie.
