Prawo upadłościowe przyjęło zasadę, że upadłości nie można ogłosić z urzędu, choćby dłużnik funkcjonował w obrocie gospodarczym jako niewypłacalny. Upadłość dłużnika można ogłosić jedynie na wniosek uprawnionego do tego podmiotu. Przy wskazaniu podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania upadłościowego pomocny jest art. 20 ustawy Prawo upadłościowe, który wskazuje na dwie grupy uprawnionych do złożenia takiego wniosku, które szczegółowo omawiamy w niniejszym artykule.
Postępowanie upadłościowe w stosunku do osoby fizycznej
W przypadku wszczęcia postępowania upadłościowego w stosunku do osoby fizycznej osobami uprawnionymi do złożenia wniosku są:
- dłużnik;
- lub każdy z wierzycieli osobistych dłużnika, a więc taki, wobec którego dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem.
W praktyce najczęściej złożenia takiego wniosku dokonuje dłużnik, tym bardziej, że jest on na mocy ustawy obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
W przypadku wierzycieli osobistych nie ma z kolei znaczenia czy są to wierzyciele prywatni czy publiczni. Wierzycielem osobistym jest każdy uprawniony do zaspokojenia się z masy upadłości, chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna.
Uprawnienie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przysługuje wierzycielowi z tytułu przysługującego mu roszczenia wynikającego z obligacyjnych stosunków prawnych wraz z roszczeniami ze stosunków wynikających z prawa pracy czy też roszczeń majątkowych wynikających ze stosunków rodzinnych.
Upadłość dłużnika niebędącego osobą fizyczną
Z kolei w przypadku wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, który nie jest osobą fizyczną, przewiduje się, że krąg uprawnionych do złożenia takiego wniosku jest znacznie szerszy.
W art. 20 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe ustawodawca wymienił szczegółowy katalog osób, które w odniesieniu do konkretnych podmiotów w nim wskazanych mogą jako jedyne wystąpić z żądaniem ogłoszenia upadłości:
- w przypadku spółek jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej takie uprawnienie ma każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;
- w przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną takie uprawnienie ma każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami;
- w przypadku przedsiębiorstwa państwowego takie uprawnienie ma także organ założycielski;
- w przypadku jednoosobowej spółki Skarbu Państwa takie uprawnienie ma także pełnomocnik rządu, państwowa osoba prawna, organ lub inna jednostka uprawniona do wykonywania praw z akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa;
- w przypadku osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji takie uprawnienie ma każdy z likwidatorów;
- w przypadku osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego jest to kurator ustanowiony na mocy przepisów Kodeksu cywilnego;
- w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro jest to organ udzielający pomocy;
- w stosunku do dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego zarządcę ustanowionego w tym postępowaniu;
- w stosunku do spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będzie to spółka dominująca.
Przepisy szczególne
Na mocy przepisów szczególnych, w przypadku banków wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić wyłącznie Komisja Nadzoru Finansowego albo Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Wniosek o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji może zgłosić tylko dłużnik lub Komisja Nadzoru Finansowego.
Wniosek o upadłość w razie śmierci przedsiębiorcy
Natomiast, w razie śmierci przedsiębiorcy można ogłosić jego upadłość, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci, a w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, także po upływie roku od dnia śmierci przedsiębiorcy, a przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wierzyciel, zarządca sukcesyjny, a także spadkobierca, oraz małżonek i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku.
Konsekwencją braku legitymacji do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest jego oddalenie przez sąd upadłościowy.
